یک مدرس دانشگاه گفت: کارآمدی و عزت‌آفرینی گفتمان مقاومت در دفاع مقدس و جنگ با تکفیری‌ها بهترین نمونه جهاد تبیین سخت در تاریخ انقلاب است.

تبیین و روشنگری در جامعه از جمله موضوعاتی است که شرع مقدس با تکیه بر واژه‌هایی مانند امر به معروف و نهی از منکر بر آن تأکید دارد و برای وجوب این دستورات در متون فقهی، دلایل عقلی و نقلی مختلفی بیان شده است.

جهاد تبیین با آموزه‌های معرفتی امر به معروف و نهی از منکر گره خورده است

حمید ایماندار حافظ قرآن و استاد دانشگاه شیراز با اشاره به اینکه از مختصات اندیشه قرآنی و شیعی، گره خوردن آموزه‌های معرفتی با اسوه‌های دینی است، گفت: پیامبر اکرم (ص) به مثابه رهبری عدالت‌خواهانه و آزادی‌طلب، امام سجاد (ع) تجلی عبادت متضرعانه، امام حسین (ع) ما به ازای خارجی جهاد مخلصانه، علی (ع) مظهر عطوفت عیسوی و قوت و مدیریت موسایی و امام حسن (ع) به سان اصلاح‌گری بصیر هستند. با این مقدمه می‌توان درک بهتری از لوازم دینی جهاد تبیین داشت. جهاد تبیین در سیر تاریخی خود با آموزه‌های معرفتی امر به معروف و نهی از منکر گره خورده است، به عبارت دیگر فهم عمیق و دقیق مقوله امر به معروف و نهی از منکر در کنار معرفت همه جانبه الگوهای مجسم این آموزه، زمینه مناسبی برای اجرای مؤثر و کم آسیب جهاد تبین فراهم می‌کند.

ایماندار با بیان نکاتی درباره کیفیت آموزه امر به معروف و نهی از منکر در جهاد تبیین گفت: در برخی از منابع فقه امامیه، امر به معروف و نهی از منکر در شمار عبادات جای گرفته است و همین ویژگی و قرار گرفتن امر به معروف در کنار جهاد، شاخصی آشکار است که نشان می‌دهد امر به معروف از دیدگاه فقها، در ردیف یکی از عبادات جای گرفته و البته همچون جهاد، عبادتی با تأثیر اجتماعی تلقی شده است. از این منظر تبیین اصول و دستاوردهای دین و حکومت دینی دفاع منصفانه و بصیرانه و نقد خیرخواهانه و نقدپذیری مصلحانه همگی ذیل عنوان جهاد تبیین از مصادیق مهم امر به معروف و نهی از منکر بوده و جهادی اجتماعی و امری عبادی به شمار می‌آید.

آگاهی نهی‌کننده و تشخیص او درباره معروف و منکر/ احتمال تأثیر در نهی شونده

وی ادامه داد: متولیان جهاد تبیین باید به خوبی از دستاوردهای نظام اسلامی و آسیب‌ها و شبهات حول آن مطلع باشند کتاب صعود چهل ساله نمونه موفق در تطبیق دقیق این لازمه است.گاه عدم اشراف به دستاوردها و مولفه‌های تهدید‌کننده مشروعیت و مقبولیت نظام دینی جهاد تبیین آسیب‌زا خواهد بود. همچنین گاه جهاد تبیین به رغم مراعات مؤلفه‌های تأثیرگذاری از قبیل صحت و اتقان قول و نرم خویی تبیین در برهه‌ای خاص و یا افرادی ویژه نه تنها موثر نبوده بلکه آسیب زاست. در این فضا باید زمینه‌سازی‌های لازم صورت گرفته و موانع ذهنی و عملی تاثیر جهاد تبیین برطرف شود. به عنوان نمونه تاریخ اسلام و انقلاب شاهد دوره‌هایی بوده که بهبود شاخصه‌های عدالت و رفاه اقتصادی در جوامع مستضعف زمینه تألیف و همراهی بیشتر قلوب مردم را فراهم آورده و تبیین‌های مطابق با واقع آسان‌تر مقبول واقع شده و تیغ گردش و پذیرش عمومی شبهات بی‌پایه مخالفان نظام کند می‌شود.

استمرار و اصرار مخاطب بر ترک معروف یا ارتکاب منکر

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه باید با روشنگری تلقی‌های غلط نسبت به نظام اسلامی را خنثی کرد، گفت: گاه برخی مقاومت‌ها در قبال دستاوردهای نظام حاصل جهل مفرط و تحقیق ناقص است و نباید از آن تعبیر به عناد و لجاجت مخاطب کرد، گاه یک روشنگری منصفانه زمینه‌ساز محو و عدم تکرار تلقی‌های غلط نسبت به اصول نظام اسلامی خواهد شد. یعنی اگر در صورت نهی، ضرری متوجه نهی‌کننده یا شخصی دیگر شود، واجب نیست. برخی انواع تبیین‌ها فاقد این شرط است، توجیه تراشی‌های بی‌وجه به جای پذیرش مصلحانه اشتباهات نسبت به برخی کم‌کاری‌های متولیان نظام نسبت به مقولات فرهنگی و اقتصادی از مصادیق تبیینات هزینه‌ساز و مفسده‌انگیز است، چرا که مخاطب واقع‌بین با ملاحظه برخی ضعف‌ها و ملاحظه توجیهات بی‌وجه نسبت به اصل نظام و نیات مصلحانه جهادگران عرصه تبیین دچار تزلزل و شبهه خواهد شد.

جهادگر تبیین باید دستاوردهای نظام را در پیش چشم مردم نیکو جلوه دهد

وی افزود: از منظر انواع امر به معروف و نهی از منکر نیز تلاقی این فریضه با جهاد تبیین روشن است. جهادگر باید اصول و دستاوردهای نظام را در پیش چشم جامعه‌ هدف نیکو جلوه داده و منکرات مخالفان را منصفانه پیش چشم مخاطب بیاورد‌. در این باره توجه ویژه به آموزه انصاف مندرج در آیه سوره مائده بسیار مهم است، اینکه حتی نسبت به اقوال دشمنان هم منصفانه اظهار نظر کنیم، قطعاً این رویه جهادگران تبیین، تأثیر شگفت خود را بر روی جامعه هدف خواهد گذاشت. تأکید بر امر و نهی لسانی با تحقق شرایط، همان جهاد تبیین موثر و بی‌آسیب است. زبان نرم، قول سدید و استوار و نیکو از شروط اساسی جهاد تبیین موفق به مثابه مصداق بارز امر به معروف است. نهایتاً در کنار جنگ نرم، جهاد تبیین مقابله سخت با معاندان فتنه‌گر شبهه‌افکن و دروغ‌پرداز خارجی و داخلی هم در پاره‌ای شرایط خاص ضامن انسجام اجتماعی و سلامت روانی جامعه است.

معرفی اسوه‌های جهاد تبیین در کنار آگاهی دقیق نسبت به جوانب آن

ایماندار با معرفی پیش‌قراولان عرصه جهاد تبیین گفت: هر چند اولویت گستره وسیع جهاد نرم‌ تبیین بر مقابله قهر‌آمیز با اخلال‌گران این حوزه برکسی پوشیده نیست، اما چنان که در صدر نوشتار تأکید شد معرفی اسوه‌های جهاد تبیین در کنار آگاهی دقیق نسبت به جوانب این فریضه، یک اصل قرآن‌بنیان است. در این راستا باید سیره عملی جهادگران تبیین در سیر تاریخی صدر اسلام تا انقلاب اسلامی مطالعه و مؤلفه‌های جهاد موفق معرفی و آسیب‌شناسی شود. ابوذر غفاری، حضرت زهرا (س)، امام حسین (ع) و زینب کبری (س) به عنوان پیش‌قراولان جهاد تبیین و در تعبیر دینی آن امر به معروف و نهی از منکر با کدام استراتژی دین‌مدارانه در گستره‌ای تاریخ‌ساز و مؤثر مبلغ اسلام ناب محمدی شدند. آگاهی به مؤلفه‌های جهاد تبیین در کنار مطالعه سیره عملی اسوه‌های مجسم این عرصه است که ما را به وظایف خودمان در این زمانه آشنا کرده و زمینه‌ساز جهاد تبیین مؤثر و نافذ خواهد بود.

انواع و اقسام جهاد تبیین

این حافظ قرآن کریم با اشاره به انواع و اقسام جهاد تبیین گفت: در ادامه به معرفی اقسام جهاد تبیین خواهیم پرداخت. اینکه در هر برهه‌ای کدام قسم یا اقسام از جهاد تبیین باید مورد عمل قرار گیرد به زمانه‌شناسی بصیرانه و موضوع‌شناسی مدققانه اهل آن زمان باز می‌گردد. در عصر ما نیز باید سهم هر یک از اقسام جهاد تبیین روشن شده تا نصب‌العین جهادگران این عرصه قرار گیرد.

جهاد تبیین نرم

وی ادامه داد: جهاد تبیین نرم را به دو نوع می‌توان تقسیم کرد: نوع اول در صورت جهاد علمی و فرهنگی روشنگرانه متبلور شده است که به ویژه در تبلیغ دعامحورانه امام سجاد (ع) و نهضت علمی امام باقر (ع) و امام‌ صادق (ع) مشاهده می‌شود. در نهضت انقلابی ایران نیز این‌گونه جهاد تبیین را در سیره عملی شهید مطهری و شهید بهشتی ملاحظه می‌کنیم. نوع دوم جهاد تبیین نرم را باید در تعامل رحمانی پیامبر اعظم (ص) با کفار در فتح مکه، سکوت حق طلبانه علی (ع) با غاصبان خلافت و تعامل مصلحانه امام حسن (ع) با معاویه اشاره کرد. در همه موارد مذکور وجه رحمانی و رئوفانه و مصلحانه دین مؤثرترین تبیین و تبلیغ را رقم زده است این سنخ از جهاد تبیین در سرتاسر نهضت انقلاب اسلامی هم کارکردهای مثبت خود را به نمایش گذاشته است. مسامحه روشنگرانه و مشفقانه نظام با فتنه‌انگیزان و دگراندیشان در برهه‌هایی از تاریخ انقلاب بهترین تبیین از صورت مصلحانه نظام اسلامی را رقم زده است.

جهاد تبیین سخت

ایماندار با بیان اینکه ائمه معصومین (ع) گاهی برای زدودن موانع تبیین و روشنگری به مقابله سخت می‌پرداختند، گفت: جهاد با مشرکان و طواغیت عصر نبوی برای رفع موانع استضعاف اندیشه و تفکر آزاد و مقابله امام علی (ع) با جنگ طلبان جمل و گژاندیشان نهروان از نمونه‌های بارز رفع موانع جهاد تبیین موفق است. مقابله با فتنه‌انگیزان و معاندان رسانه‌ای ضد انقلاب و منافقین تیره روز از مثال‌های جهاد تبیین سخت است که زمینه ساز جهاد تبیین نرم است. نوع دوم از جهاد تبیین سخت را می‌توان در شهادت طلبی امام حسین (ع) در صحنه عاشورا دید. در این واقعه بر خلاف مقابله نبوی با مشرکان و جهاد علوی با فتنه‌گران، امام حسین (ع) با وجود قلت عدد و زمینه به ظاهر ناکافی فتح و ظفر، مبارزه با طواغیت را پیش گرفته و ماندگارترین و موثرترین جهاد تبیین تاریخ را رقم زد.

گفتمان دفاع مقدس و جنگ با تکفیری‌ها بهترین نمونه جهاد تبیین سخت در تاریخ انقلاب است

وی در پایان گفت: کارآمدی و عزت‌آفرینی گفتمان مقاومت در دفاع مقدس و جنگ با تکفیری‌ها بهترین نمونه جهاد تبیین سخت در تاریخ انقلاب است. چنان که ملاحظه شد گاه جهاد تبیین نرم باید با جهاد تبیین سخت همراه می‌شد تا گستره تأثیر و نفوذ کلام مستدل فراهم آید. شهید حاج قاسم سلیمانی با دریافت بصیرانه این اصل میدان، دیپلماسی، جهاد و فرهنگ‌سازی را در طول هم مؤثر و لازم می‌دید، کارآمدی نظام در تأمین عزت، امنیت، کفایت و کرامت مردم بهترین جهاد تبیین و زمینه‌ساز پذیرش محاسن نظام اسلامی و پس زدن اکاذیب و اباطیل مخالفان است.